یکی از قدیمی‌ترین نوع چاپ در ایران و جهان، چاپ سنگی است. پیشرفت علم و تکنولوژی، چاپ‌های قدیمی مانند چاپ سنگی به دست فراموشی سپرده شد. این نوع چاپ بیش‌از 70 سال در ایران انحصار داشت. در این مقاله قصد داریم تا این چاپ را بیشتر بررسی کنیم. پس اگر شما می‌خواهید بدانید که چاپ سنگی چگونه انجام می‌شود با ما در این مقاله همراه باشید.
چاپ سنگی چیست؟
چاپ سنگی، نوعی چاپ مسطح است که از سنگ مرمر به‌جای حروف استفاده می‌شود. در این نوع چاپ ابتدا نوشته یا تصویر بر‌روی سنگ مرمر حک می‌شود و سپس برای برجسته کردن آن از مواد شیمیایی استفاده می‌شود و بعد از آن تصویر یا حروف مدنظر بر‌روی کاغذ چاپ می‌شود. اسم دیگر چاپ سنگی، لیتوگرافی است.
تاریخچه چاپ سنگی
چاپ سنگی اولین‌بار در سال 196 توسط آلمانی‌ها و شخصی به نام آلویس ابداع شد. آلویس یک آوازه‌خوان در تئاترهای کشور آلمان بود. این شخص با‌توجه به هزینه‌های بسیار زیادی که روش‌های چاپ در آن زمان داشتند، برای چاپ اشعار خود به صورت تصادفی توانست این روش را ابداع کند. او برای اختراع این روش از کاربرد تیزاب بر‌روی سنگ‌های نرم و مسطح رودخانه راین استفاده کرد.
برای خواندن مقاله چاپ افست، ویژگی‌ها و مزیت‌ها کلیک کنید.
چاپ سنگی در ایران
چاپ سنگی یکی از قدیمی‌ترین چاپ در ایران به‌شمار می‌رود. این نوع حدود 70 سال در ایران انحصار را در اختیار داشت. چاپ سنگی برای نخستین‌بار در زمان سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار از اروپا به ایران آورده شد. در آن دوران عباس‌میرزا شخصی را به نام صالح تبریزی را به مسکو فرستاد و از او خواست که تکنولوژی چاپ سنگی را به ایران بیاورد. بنابراین اولین‌بار دستگاه چاپ‌سنگی وارد ایران شد.
در سال 1250 هجری قمری قرآن به وسیله این روش چاپ شد. بنابراین قرآن اولین کتابی بود که در ایران چاپ شد. پس از آن در سال 1251 هجری قمری با استفاده از چاپ سنگی، کتاب زادالمعاد چاپ شد.
بعد از چاپ این کتاب، شخصی به نام عبدالعلی تجهیزات این دستگاه را به تهران آورد و از این طریق کتاب تاریخ معجم و پطر‌کبیر را به چاپ رساند.
یکی دیگر از کتاب‌های نفیس، کتاب حدیقه‌الشیعه است که در سال 1265 هجری‌قمری چاپ شد. این نوع چاپ به‌سرعت در ایران رواج پیدا کرد و به مدت 70 سال انحصار چاپ ایران را در اختیار داشت.
چاپ سنگی چگونه انجام می شود؟
روش کار چاپ سنگی
در اولین قدم تصاویر و کلمات مورد‌نظر به‌وسیله جوهر مخصوص بر‌روی کاغذهای زرد رنگی نوشته می‌شدند. سپس این کاغذ را به مدت 24 ساعت درون آب قرار می‌دهند. سپس آن را روی‌سنگ قرار می‌دهند تا طرح و کلمات بر‌روی سنگ نیز منتقل شود. در مرحله بعد بر‌روی سنگ اسید نیتریک ریخته می‌شود تا اطراف نوشته به‌اندازه یک میلی‌متر خورده شود. در نهایت به این صورت نوشته‌ها به صورت برجسته تبدیل می‌شوند.
در مرحله آخر مرکب با غلتک بر‌روی سنگ نقش می‌دهند تا با قرارگیری سنگ روی کاغذ، طرح مورد‌نظر چاپ شود.
برای جلوگیری از دخالت مرکب در اطراف نوشته‌ها از مخلوط آب و اسید و صمغ عربی استفاده می‌شود. در صورتی‌که قسمت‌هایی از نوشته خوب چاپ نشده باشد، استادکار با استفاده قلم آن قسمت‌ها را درست می‌کند.
پس از انجام این‌کار، سنگ را با تسمه به ماشین چاپ سنگی وصل می‌کنند و کارگر مرکب‌زن آن را با غلتک بر‌روی لوح حرت می‌دهد.
در چاپ سنگی شخصی دیگری به‌نام کاغذ‌گذارورق را روی سنگ می‌گذارد و چرم‌گذار نیز با یک ورقه چرم ضخیم روی کاغذ را می‌پوشاند تا فشار به تمام قسمت‌های کاغذ به‌صورت یکنواخت وارد شود.
ظرفیت چاپ ماشین در هر ساعت 200 برگ است و با هر‌سنگ می‌شود 700 برگ را چاپ کرد. در‌صورتی‌که می‌خواستند از سنگ استفاده کنند، آن را حرارت می‌دادند و به وسیله‌سمباده نوشته قبلی را پاک می‌کردند.
چاپ سنگی چگونه انجام می شود؟
چه افرادی چاپ سنگی را انجام می‌دادند؟
به‌طور معمول در کارگاه‌های چاپ‌سنگی حدود 18 نفر مشغول به‌کار بودند و این افراد به دو‌دسته تقسیم می‌شوند.
دسته اول افرادی بودند که در تهیه مطالب، کشیدن تصاویر و آماده کردن سنگ چاپ را برعهده داشتند. این افراد معمولا شامل:
- خطاطان
- نقاشان
- تهذیب‌کاران
- سنگ‌تراش‌ها و تیزاب‌کاران
دسته دوم افرادی که در فرایند چاپ به فعالیت می‌پرداختند، مانند استاد‌چاپ، مرکب‌زن، کاغذ‌گذار، چرم‌گذار، غلتک‌کشريال کاغذ‌بردار، لایی‌گذار و تعمیرکار. علاوه بر نویسندگان، نقاشان، خطاطان و تذهیب‌کاران، افرادی دیگر در امر چاپ دخیل بودند. مانند:
- چاپخانه‌دار
- سفارش‌دهندگان کتاب
- ناشر
- بانی‌چاپ
- مصحح چاپ
- مباشر چاپ
- غلط‌‌گیر
برای خواندن مقاله چاپ دیجیتال، انواع روش‌ها و مزایا کلیک کنید.
چاپ سنگی یا لیتوگرافی یکی از قدیمی‌ترین نوع چاپ در جهان و ایران به‌شمار می‌رود. با پیشرفت علم و تکنولوژی نوع چاپ تغییر کرد و بعد از آن انواع چاپ دیگر مانند چاپ دیجیتال و چاپ افست به‌وجود آمد. صنعت چاپ به مرور زمان در حال پیشرفت و کیفیت این نوع چاپ‌ها رو‌به‌افزایش است.
